Yayýldý ?

Alevilik islam dininin yayýlmasýyla birlikte Araplarýn dýþýndaki uluslara da Abbasiler döneminde Türkler ve Ýranlýlar özellikle orduda yoðun olarak yeralmaktaydýlar.Örneðin daha hicri IV. Yüzyýlda Maveraünnehir’in oldukça uzaðýnda yaþayan Buðraç Türkleri eski inançlarýndaki Gök Tanrý’nýn yerine Hz. Ali’yi geçirmiþlerdi. Zaten Emevi döneminden (661-750) bu yana Hz.Ali ve soyunun baþlarýna gelenler ve özellikle de Kerbela olayý Alevilerce her tarafa yayýlmaktaydý. Sosyal ve siyasal ortam da bu düþüncelerin yaygýnlaþmasýna elveriþliydi. Hz.Ali’ye ve ehl-i beyte muhabbet, o dönemde gittikçe fazlalaþan tarîkatlerde oldukça yaygýndý. Hazret-i Ali’nin kahramanlýklarý ve Kerbela Olayýna iliþkin menkýbeler Anadolu, Ýran, Irak ve Horasan bölgelerinin sözlü ve yazýlý edebiyatýnda en eski zamanlardan itibaren, çok sevilen ve yaygýn bir konudur ki bunun etkilerini bugün bile gözlemlemek olanaklýdýr. Demek ki Ýslam dünyasýndaki siyasal ve dinsel bölünmelere kaynaklýk eden bu olaylardan Araplar’ýn yanýsýra, Türkler, Ýranlýlar ve diðer uluslar da doðal olarak etkileniyorlardý. Yeni müslüman olan uluslar arasýnda Hz.Ali bir sembol halini alýyor ve onun savaþçýlýk, yiðitlik ve velilik yönleriyle bezenmiþ menkýbeleri her yere yayýlýyordu. Hz.Ali’nin sembolleþmesinin yanýsýra, bütün muhalif hareketlerin kalkýþ noktasý olan Kerbela Olayý da ayný þekilde, hatta daha derin izler býrakýyordu.. Ýþte bu etkilerin bir sonucu olarak Alevilik ve batýnilik, Ýslam dünyasýnýn her yanýna yayýlan tasavvuf akýmýna nüfuz etmiþ ve Alevi-batýni eðilimli birçok tarikat ortaya çýkmýþtýr. Anadolu ve Ýran bölgelerinde de ortaya çýkan bu tarikatlerden konumuz bakýmýndan en önemlileri Yesevilik, Kalenderilik, Vefailik, Hurufilik, Hayderilik adlý tarikatlerdir. Daha çok göçebe ve köylü topluluklar arasýnda etkili olan bu heterodoks yani resmi din anlayýþýna aykýrý tarikatler, doðaldýr ki, yaygýn olduklarý çevrelerdeki koþullara uygun olarak þekillenmiþ bir Ýslam anlayýþýný yaymaktaydýlar.Sünni çevrelerde yoðun tepkiler gösterilen ve eski kaynaklarda da yer alan, bu tarikatlere mensup þeyh ve babalara yönelik suçlamalarýn en bilinenleri þu þekildedir: Bu derviþlerin, dinsel yükümlülüklere/yasaklara uymamalarý ve kadýnlarýn da dinsel törenlere katýlmalarý. Basit halk kitleleri, iþte bu adetleri nedeniyle yoðun tepkiler alan ve hiç þüphesiz telkinleri kendilerine daha uygun gelen bu tür babalarýn ve þeyhlerin etkileri altýndaydýlar. Bu heterodoks þeyh ve derviþler adeta alevi-batýni düþüncelerin yayýcýlarýydýlar. Alevi Dedelerinin soylarý da onlara dayanýr.